“Je mag me gerust interviewen over mijn leven in Alaska”, vertelt Anne Braeken aan de telefoon, “maar het gesprek zal in het Eksels of in het Engels moeten verlopen.” Gelukkig is uw dienaar beide wereldtalen machtig en verloopt het gesprek gemoedelijk in ‘t plat Eksels. Zo begon ik vijftien jaar geleden de reportage die ik schreef voor het Belang Van Limburg in de reeks Limburger Wereldburger. Het plat Exels, het blijft een wereldtaal waar je ergens mee kan komen.
Denk maar aan de Exelse woorden snow en kow die in het Engels precies hetzelfde betekenen. Wie in de Ikea een kopje koffie dronk, zag daar vast al eens ‘söcker’ op de zakjes staan. Zweeds dus. En Exels. Een Zweedse krimiserie? Altijd staat er ‘Polis’ op de politiewagens en een windmolen in het Noors is gewoon een windmølle. En dan heb ik het niet eens over de leenwoorden die (meestal) rechtstreeks uit het Frans komen: kemiezze, een básj, sjoofaazj…
We stonden eens met een groepje vrienden op de skibus te wachten in Oostenrijk toen er een vrouw voorbijkwam met haar hond. Toegegeven, het was niet moeders mooiste. Eén van ons zei “Amai kiek doo, deh vrommes is bekans eeve lullik as heure hò.nd”. De vrouw had het blijkbaar toch begrepen want ze twijfelde niet, draaide zich om en repliceerde onmiddellijk: “Aber das ist ein reinrassiger Hund, das kann man von dir nicht sagen”. (maar dit is een rashond, dat kan men van jou niet zeggen). Zelden zo gelachen. Soms ben je misschien verstaanbaarder in het Exels dan dat je moeite doet om Duits te praten.
Het Exels, een wereldtaal. Zeker met die x in het midden. Geef toe. Exel heeft toch veel meer dan Eksel. Wat een vergissing om van die x een saaie ks te maken. De x is dan wel verdwenen uit Exel, de X-factor zit wel nog altijd een beetje in Eksel.
De dialecten van de verschillende dorpen uit de omgeving kan je ook direct thuisbrengen. Hechtels klinkt alweer anders, het Peers ook. Voor mijn Brugse schoonzus klinkt het allemaal hetzelfde. Ze woonde hier twee dagen en reed naar Genk. Onderweg twijfelde of ze verkeerd was gereden en vroeg ze de weg. In paniek belde ze naar mijn schoonbroer. “Ik ben verkeerd gereden en iedereen praat hier Duits tegen mij”. Ze zat in Meeuwen.
Maar ook voor wie dichterbij is geboren, zijn sommige Exelse woorden een mysterie. Toen we onze oudste zoon gingen inschrijven in de kleuterschool vroeg de juffrouw “blieft ie ineete?” Toen we terug naar huis wandelden vroeg mijn vrouw, die van Lindelhoeven is, “Ineete, wat is dat voor een raar woord. Nog nooit gehoord”. Terwijl iedereen die in Exel naar de jonges- of mechtekesschool is geweest, heel waarschijnlijk ooit eens is bliêvve ineete. Maar of je nu Exelse snees mit kees, Peltse booweterhamme met kaa-es of Brugse stuutjes met koas in je poetzak hebt zitten, maakt eigenlijk niks uit. Ze smaken voor iedereen hetzelfde.
